नुवाकोट जिल्लाको ककनी गाउँपालिका– २ स्थित बन्चरेडाँडामा रहेको फोहोरमैला डम्पिङ साइट अहिले केवल उपत्यकाको फोहोर विसर्जन केन्द्र मात्रै होइन, जनस्वास्थ्य संकटको एउटा उपजीवित उदाहरण बनेको छ।

काठमाडौं उपत्यकाबाट दैनिक हजारौं मेट्रिक टन फोहोर यहाँ ल्याएर फालिन्छ। तर, यस फोहोरको उचित व्यवस्थापन नगरिँदा बन्चरेडाँडा आसपासका बस्तीमा बसोबास गर्ने नागरिकहरू अहिले दैनिकी नै कष्टकर बनाउँदै बाँचिरहेका छन्।

बस्तीभित्र फैलिएको दुरगन्ध, प्रदूषित हावा र पानीले महामारीको खतरा निम्त्याएको छ। स्वास्थ्य समस्याहरू– टाइफाइड, डायरिया, श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग, छाला रोग आदि व्यापक रुपमा देखिन थालेका छन्। त्यस माथि, सास फेर्नै गाह्रो हुने स्थितिले "स्वस्थ जीवनको अधिकार" भन्ने संविधान प्रदत्त मौलिक अधिकारलाई चुनौती दिएको छ।

राज्यको चुप्पी, राजनीतिक छायाँ

स्थानिय बासिन्दाहरू पटक–पटक आवाज उठाउँदा पनि सरकारको चासो देखिएको छैन। अझ चिन्ताजनक कुरा त के हो भने, विभिन्न राजनीतिक दलका प्रतिनिधिहरू पार्टीगत स्वार्थमा अल्झिएर समाधानको बाटो अवरुद्ध पारिरहेका छन्। जसका कारण समाधानको सट्टा समस्या थप जटिल बन्दै गएको छ।

राज्यका लागि फोहोर विसर्जन गर्नु आवश्यक होला, तर त्यो समाधानले अर्को समुदायलाई नरक तुल्याउने हो भने त्यो नीति न त न्यायपूर्ण हुन्छ, न नै दीर्घकालीन।

स्थानीयको आवाज : बाँच्न दिनुहोस् !

"हामी बाँच्न चाहन्छौं, स्वस्थ्य भएर जीउन पाउनुपर्छ," भन्ने आवाज आज बन्चरेडाँडाबाट गुन्जिरहेको छ। यो आवाज केवल स्वास्थ्यको सवाल होइन, मानव अधिकार, गरिमायुक्त जीवन र राज्यको उत्तरदायित्वप्रति चेतना हो।

लिचेडको प्रकोप : जब फोहोरले उब्जाउँछ विष

फोहोरको डंगुरबाट बगेर निस्किने कालो तरल पदार्थ लिचेड, अब त्यहाँको माटोमा विष बनेर बसेको छ। यो लिचेडले बस्तीछेउका खेतबारीहरूमा सिँचाइ जस्तै गरी बगिरहेको छ, तर यसले अन्नबालीलाई हुर्काउने होइन, सिध्याउने काम गरिरहेको छ।

धान, तरकारी, फलफूलजस्ता बालीहरू मर्न थालेका छन्। गाई, बाख्रा, भैंसीजस्ता चौपाया लिचेड मिसिएको पानी पिएर बिरामी पर्ने र मर्ने क्रम बढेको स्थानीयको गुनासो हो।

"हाम्रा बालीनाली सुक्दै छन्, चौपाया मर्दै छन्, अनि राज्य मौन बसेको छ," भन्ने गुनासो अहिले स्थानीयको साझा आवाज बनेको छ।

 मिडियामाथि बन्देज, पारदर्शिताको हत्या

स्थानीय समस्या बाहिर ल्याउन खोज्ने मिडियामाथि समेत महानगरले प्रत्यक्ष हस्तक्षेप गरेको छ। फोहोर व्यवस्थापन स्थल वरपर पत्रकारहरूलाई स्थलगत रिपोर्टिङ गर्न दिइँदैन। अनुमतिविना प्रवेश निषेध गरिएको छ।

त्यसैगरी अन्य सरोकारवाला निकायहरूलाई समेत स्पष्ट जानकारी नदिइनुले जनप्रतिनिधित्व गर्ने संस्थाको पारदर्शिता र जवाफदेहिता माथि प्रश्न उठाएको छ। लोकतान्त्रिक व्यवस्थामा सञ्चारमाध्यमलाई प्रतिबन्ध लगाउनु भनेको जनतामाथिको सूचना अधिकारलाई कुन्ठित गर्नु हो।

जनस्वास्थ्य संकटको संघारमा गाउँ

दुर्गन्ध, प्रदूषित वायू, लिचेडको असर, र नगरपालिकाको उदासीनताबीच अहिले बन्चरेडाँडाको समुदाय महामारीको संघारमा उभिएको छ। वृद्ध, बालबालिका र गर्भवती महिला विशेषरूपमा प्रभावित छन्।

"स्वास्थ्य सुविधा छैन, राहत छैन, समस्या देखाउने मिडिया पनि रोकिएको छ— यस्तो अवस्थामा हामी कहाँ जाउँ ?" भन्छन् एक स्थानीय महिला।

राज्यको भूमिका : सेवा कि शोषण?

राज्यले काठमाडौं सफा राख्न नुवाकोटको जीवन जोखिममा राखेको छ। तर यस कार्यले समाधान भन्दा पनि अर्को समस्याको गर्भधारण गरिरहेको छ— जुन निकट भविष्यमा सामाजिक आक्रोश, आन्दोलन र अझ ठूलो जनस्वास्थ्य संकट बन्न सक्छ।

यदि यथास्थितिमा परिवर्तन आएन भने बन्चरेडाँडाको पीडाले राजधानीका कुना–कुना गुन्जाउने छ, र त्यसबेला समाधान गर्ने उपाय भन्दा क्षमा माग्ने भाषा तयार गर्नु पर्नेछ राज्यले।

निष्कर्ष 

बन्चरेडाँडामा रहेको डम्पिङ साइट अब व्यवस्थापन नभए, त्यो महामारीको केन्द्र बन्ने निश्चित छ। समयमै गम्भीर ध्यान दिनु, फोहोर व्यवस्थापन प्रणालीमा नवीन र मानवीय उपाय अपनाउनु, र प्रभावित बस्तीको स्वास्थ्य सुरक्षामा विशेष कार्यक्रम ल्याउनु आजको आवश्यकता हो। अन्यथा, राज्यले आफ्नै नागरिकमाथि गरिरहेको यो उपेक्षा इतिहासले कहिल्यै माफ गर्ने छैन।