काठमाडौं । नेपालको राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल एयरलाइन्स फेरि संकटमा फसेको छ । आन्तरिक उडानमा प्रयोग हुँदै आएको अन्तिम ट्वीनअटर विमान पनि ग्राउण्डेड भएपछि निगमको आन्तरिक सेवा पूर्ण रूपमा बन्द भएको छ । यो घटनाले दुर्गम भेगका नागरिकहरूको हवाई पहुँचमा प्रत्यक्ष असर पुर्याएको छ भने निगमको व्यवस्थापन क्षमतामाथि गम्भीर प्रश्न उठेको छ । 

नेपालको राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल वायुसेवा निगम (नेपाल एयरलाइन्स) फेरि गम्भीर संकटको घेरामा परेको छ । 

आन्तरिक उडानका लागि प्रयोग गरिँदै आएका दुई ट्वीनअटरमध्ये उडान भरिहेको विमानसमेत ग्राउण्डेड भएपछि निगमको आन्तरिक सेवा पूर्ण रूपमा ठप्प छ । निगमले दुईवटा ट्विनअटर जहाजबाट विभिन्न २० वटा दुर्गम गन्तव्यमा उडान गर्दै आएको थियो । 

आन्तरिक उडान बन्द भएपछि दुर्गम क्षेत्रमा यात्रा गर्ने यात्रुले सास्ती भोग्नुपरेको छ । यो घटनाले नेपालको दुर्गम क्षेत्रमा भर पर्ने नागरिकहरूको हवाई पहुँचमा प्रत्यक्ष असर पु¥याएको छ भने निगमको व्यवस्थापन क्षमतामाथि गम्भीर प्रश्न खडा गरेको छ ।

निगमको आन्तरिक उडानः आश्वासन मात्र कि दीर्घकालीन समस्या ?

नेपाल एयरलाइन्सले विगत केही वर्षयता आन्तरिक उडानमा दरिलो उपस्थिति देखाउन सकेको छैन । निजी क्षेत्रका एयरलाइन्सहरू आक्रामक रूपमा विस्तार भइरहेका बेला राष्ट्रिय ध्वजावाहक भने बारम्बार संकटमा फस्ने क्रम रोक्न असफल देखिन्छ । निगमसँग हाल आन्तरिक उडानका लागि मात्र दुई ट्वीनअटर विमान छन् । 

तीमध्ये एउटा गत जेठदेखि ग्राउण्डेड थियो भने अन्तिम रहेको अर्को विमान पनि प्राविधिक समस्याका कारण हालै ग्राउण्डेड भएको छ । यो अवस्था आउनु संयोग मात्र हो त? कि दीर्घकालीन योजनाको अभावले निगम बारम्बार यस्तो संकटमा फस्न बाध्य छ ? प्रश्नहरू पेचिलो बनिरहेका छन् । 

के गरिदैछ ग्राउण्डेड विमानलाई ?

निगमले ट्वीनअटर विमान ९ एन–एबीयू मा आवश्यक इन्जिनको मर्मतपछि मार्च ४ बाट नियमित उडानमा जाने जानकारी विज्ञप्ती मार्फत गराएको छ । 

त्यस्तै त्यस्को अर्को साता दोस्रो ट्वीनअटर विमान ९ एन–एबीटी को पनि इन्जिनको मर्मत कार्य सकेर नियमित उडान सञ्चालन गर्ने योजना रहेको निगमको भनाई छ । 

व्यवस्थापनको कमजोरी कि स्रोतसाधनको अभाव ?

निगमले विमान ग्राउण्डेड हुने वित्तिकै ‘प्राविधिक समस्या’ भन्दै पन्छन खोज्छ । प्राविधिक समस्या आइनै रहन्छन् । तर जब एउटै विमानमाथि निर्भर रहनुपर्ने अवस्था आउँछ, त्यसले व्यवस्थापनको पूर्व तयारीमाथि ठूलो प्रश्न उठाउँछ । 

निजी वायुसेवा कम्पनीहरू एकै समयमा आधा दर्जनभन्दा बढी जहाज सञ्चालन गरिरहेका छन् । राष्ट्रिय ध्वजावाहकले मात्रै बारम्बार ग्राउण्डेड समस्यामा फस्नु गम्भीर चिन्ताको विषय हो ।

उडान ठप्पले भारी घाटा : कर्मचारी व्यवस्थापन मै हम्मे 

–    ४३ जना पाइलट कार्यरत 

–    स्थायी पाइलटको मासिक तलब रु. ६ देखि ७ लाख रुपैयाँ

–    आन्तरिक उडानका सिनियर पाइलटको प्रतिघण्टा आम्दानी रु. ४ हजार ५ सय रुपैयाँ

–    को–पाइलटको प्रतिघण्टा आम्दानी रु. १ हजार ५ सय रुपैयाँ

–    सिनियर पाइलटको मासिक तलब रु. ४ लाख रुपैयाँ

–    को–पाइलटको मासिक तलब रु. १ लाख ९० हजार रुपैयाँ

कर्मचारी व्यवस्थापनमा लाखौं रुपैयाँ खर्चिनु पर्ने नेपाल वायुसेवा निगमको आर्थिक अवस्थालाई झट्का दिने गरी उडान ठप्प हुँदा दैनिक लाखौंको घाटा भइरहेको छ ।

घाटाको ग्राफ यस्तो 

–    विमानहरू ग्राउन्डेड हुँदा पनि पाइलटहरूको तलब रोकिँदैन

–    दैनिक २ लाख १५ हजार रुपैयाँ घाटा 

–    वार्षिक घाटा २ अर्ब ७ करोड ६२ लाख रुपैयाँ

–    गत वर्ष मात्र ६५ करोड २९ लाख रुपैयाँ नोक्सानी

–    हालसम्म १६ अर्ब ३७ करोड बढी रुपैयाँ घाटा 

–    ३५ अर्ब ८० करोड रुपैयाँ ऋण अझै तिर्न बाँकी 

–    विमान नउड्दा पनि खर्च रोकिँदैन, निगमको आर्थिक भार झन् भारी बन्दै 

के निजी विमान कम्पनीका जहाज ग्राउण्डेड हुँदैनन् त ?

निजी वायुसेवा कम्पनीहरू प्रतिस्पर्धी बजारमा चलेका छन्, जहाँ उनीहरू आफ्ना जहाजहरू समयमै मर्मत गर्छन्, आवश्यक परेमा प्रतिस्थापनका लागि थप जहाजहरू तयारी अवस्थामा राख्छन् । त्यसैले त, कुनै जहाज ग्राउण्डेड हुँदा पनि उडानहरू प्रभावित हुँदैनन् । तर, निगमको अवस्था ठीक उल्टो छ ।

–    निजी कम्पनीहरूले आन्तरिक हवाई बजारलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिँदै 

–    निगम भने आफ्नै कमजोरीका कारण पछाडी धकेलिँदै

–    आन्तरिक उडान बजारको झन्डै ९७ प्रतिशत हिस्सा निजी कम्पनीहरूको कब्जामा
 
–    निगमको बजार हिस्सा दिन प्रतिदिन खुम्चिनु भनेको आर्थिक सङ्कटमा धकेलिनु 

निगम आफ्ना समस्या समाधान गर्ने ठाउँमा हैन, अझै ढिलाइ गर्दैछ । 

निजी कम्पनीहरू नविनतम प्रविधि, सेवा सुधार, समयपालन र व्यवसायिक रणनीतिमा अगाडि बढिरहेका छन्, जसले उनीहरूको पकड बलियो बनाइरहेको छ । यो प्रवृत्ति जारी रह्यो भने अबको केही वर्षमै निगमको अस्तित्व नै खतरामा पर्ने सम्भावना बलियो छ ।

निगमको प्राथमिकता : आन्तरिक कि अन्तर्राष्ट्रिय उडान ?

हाल नेपाल एयरलाइन्सले आन्तरिकभन्दा अन्तर्राष्ट्रिय उडानमै बढी ध्यान दिइरहेको देखिन्छ । निगमसँग अन्तर्राष्ट्रिय उडानका लागि दुई वाइडबडी र दुई न्यारोबडी विमान छन् । अन्तर्राष्ट्रिय उडानमा प्राथमिकता दिने रणनीति गलत त छैन, तर आन्तरिक उडानलाई उपेक्षा गरिनु चाहिँ राष्ट्रिय ध्वजावाहकको मूल उद्देश्यसँग मेल खाँदैन । 

नेपालका दुर्गम क्षेत्रहरूमा निजी वायुसेवा कम्पनीहरू खासै आकर्षित हुँदैनन् । व्यवसायिक दृष्टिकोणले कम आम्दानी हुने दुर्गम क्षेत्रहरूमा हवाई सेवा पु¥याउने जिम्मेवारी मूलतः नेपाल एयरलाइन्सकै हो । तर स्रोतसाधन अभाव, व्यवस्थापकीय लापरबाही, र दीर्घकालीन सोचको कमीले गर्दा निगम यो भूमिकामा चुकेको देखिन्छ ।

समस्याको जडः नीतिगत अस्पष्टता र लगानी अभाव

निगमलाई बारम्बार समस्या आउने कारणहरूमध्ये नीतिगत अस्पष्टता प्रमुख हो । नेपाल सरकारले निगमलाई रणनीतिक सुधारको खाका बनाएर अगाडि बढाएको देखिँदैन ।

–    पर्याप्त संख्यामा विमान अभाव

–    नियमित मर्मत सम्भारको प्रभावकारी व्यवस्थापनको कमी

–    सञ्चालकीय तथा वित्तीय अक्षमताका कारण नयाँ विमान खरिद गर्न नसक्ने अवस्था
यी सबै समस्या यथावत् रहेको देखिन्छ  । 

नेपाल सरकारले निगमलाई नयाँ ट्वीनअटर वा अन्य उपयुक्त विमान खरिदका लागि आवश्यक बजेट छुट्याउने पहल नगरेसम्म यो संकट बारम्बार दोहोरिने निश्चित छ । 

नेपाल एयरलाइन्सको आन्तरिक उडान ठप्प हुनु केवल प्राविधिक समस्या मात्र नभई व्यवस्थापकीय र नीतिगत कमजोरीको परिणाम हो । अहिले देखिएको समस्या केवल सतही संकट मात्र हो, जबकि यसको जड गहिरो छ । 

सरकारले दीर्घकालीन सोच राखेर राष्ट्रिय ध्वजावाहकको सशक्तीकरण गर्ने नीति अवलम्बन नगरेसम्म यो समस्या समाधान हुने देखिँदैन । 

देशको दुर्गम भेगका नागरिकहरू अझै पनि नेपाल एयरलाइन्सको भर पर्न बाध्य छन्, तर निगमले उनीहरूको अपेक्षा पूरा गर्न सक्ने अवस्थामा छैन । या त सरकार र निगमले दीर्घकालीन सुधार योजना ल्याउनुपर्छ वा नेपाल एयरलाइन्सले आन्तरिक उडान सेवा स्थायी रूपमा बन्द गर्नुपर्छ । तर अहिलेको बीचको अन्योल अवस्था न निगमका लागि फाइदाजनक छ न त यात्रुहरूका लागि ।